Thorsten Brinkmann, Elina Brotherus, Sara Imloul - 'The Emergence of Memory'

The Emergence of Memory

When discussing memory, a distinction is often made between collective and personal memory. However, according to Michael Rothberg, this remembering occurs simultaneously at the collective and individual levels in human beings. Present and past, here and elsewhere, the personal and the collective converge and influence each other. He believes these anachronistic qualities are the source of creativity and the possibility of creating new worlds from the material of past worlds. Moreover, memory is essential for the formation of our identity, which is determined by the interaction of personal memories with other memories, such as those from collective memory.

That collective memory helps shape our identity is reflected in the work of Thorsten Brinkmann (b. 1971, Herne, Germany). In 2018, one of his portraits graced the poster campaign of La Monnaie in Brussels with the slogan Who do you play? In his portraits, he gets into the skin of the leather handbag that dangled from your grandmother’s shoulder at the Sunday market or the antique copper milk jug from your great-grandfather’s barn. In her essay On the Emergence of Memory in Historical Discourse, Kerwin Lee Klein argues that memory no longer belongs solely to the individual but is shaped by a diverse and ever-changing collection of material objects and social practices.
She even speaks of a “materialisation of memory.
The objects collected and worn by Brinkmann confront us not only with personal memories but also with the history of consumerism. The images show us a shift in the zeitgeist - objects have increasingly become part of collective memory, our personal memories and our identity.
Brinkmann’s portraits not only refer to our personal and collective memory but are also peppered with references to art history. The faces of the figures in these portraits are always veiled, and we are left to guess their identities. Only in the titles does he give us a hint, humorously referring to the monks, counts and nuns who populate the portraits we know from art history. In the same way, his portraits refer to modern adventurers from film and TV history. The colours, poses and light in his work evoke the oeuvre of painters such as Anthony Van Dyck, Titian, Rogier Van der Weyden and Jan Van Eyck. Brinkmann thus plays on our collective image memory.

Elina Brotherus (b. 1972, Helsinki, Finland) also never shows us her face in the three sculptures selected for this exhibition. Instead, she offers us a nod to the oeuvre of some key figures in Western art history. In the piece Portrait Series (Jetty) from the series The Baldessari Assignments (2016 - present), she refers to the work of the American artist John Baldessari, who, in the 1970s, invited his art students to perform a list of playful assignments that would spark their creativity. Brotherus used this list in her teaching and eventually drew inspiration from it. The series pays homage to his oeuvre.
In the piece Tombeau imaginaire 26, Brotherus refers to Caspar David Friedrich’s iconic painting Der Wanderer über dem Nebelmeer. This photo is part of the Sebaldiana series. Memento Mori (2019), which she worked on during a trip to Corsica. Sebaldiana refers to the German author W.G. Sebald (1944 - 2001), who was working on a book about Corsica before his death. In his literary work, Sebald often incorporated photography, exploring themes such as memory, amnesia and the role the visual image plays in memory.

Memento mori can be freely interpreted as a remembrance of death. It is a common motif throughout the history of art. During her journey through Corsica, Sebald became her guide, and she commemorated her loved ones who had died. She sought out places that radiated beauty and where she would have loved to bury her deceased loved ones.
In this series, we invariably see Brotherus gazing out over the Corsican landscape, absorbed in memories, the beauty of nature and the words of Sebald. As in Caspar David Friedrich’s painting, the landscape becomes a reflection of the state of mind of the observer in the picture.
A contemplative mood is also explored in her Model Studies series. In Model Study 8, Brotherus gazes through a glass sphere at her surroundings. This causes reflections of her face and surroundings to be reflected back at the viewer.

La mémoire de l’eau by Sara Imloul (b. 1986, Mulhouse, France) is inspired by the eponymous theory of immunologist Jacques Benveniste, who claimed in 1988 in the scientific journal Nature that water has a memory and can store information forever.
With this series, Imloul continues to develop upon André Breton’s idea of l'écriture automatique and creates theatrical images inspired by dreams and memories. Imloul’s images form a kind of fictional, surrealist diary and, - like our dreams and memories, - are fragmentary, suggestive and fleeting. She stages this dreamy theatre both in front of the camera and while developing the negative. But she always leaves room for coincidences.
She uses calotype, a photographic process developed by Henri Fox Talbot in 1839, in which a paper negative is used to print a positive image. The structure of the paper negative blurs the contours of the original image and allows you to play with contrasts between light and dark. Imloul manipulates each negative manually during the printing process, mixing drawings and collages with the photographic prints. Her work reflects on identity, memory and collective imagination.

Benveniste’s water theory was almost immediately disproved by his colleagues, as the preconceived tests did not give stable results. According to Marita Sturken, memory is fragmentary, suggestive and impermanent, and it is precisely this instability that offers us the possibility of renewal. In this context, memory, like water in Benveniste’s homoeopathic theories, becomes a kind of healing force. It provides a counter-narrative to history, which is usually characterised by a one-sided perspective. It allows us to avoid having to start over again and again with a clean slate and to create a new story out of the past.

Text by Lara Verlinde

********** Français **********

L’émergence de la mémoire / The Emergence of Memory

Les théoriciens de la mémoire font souvent une distinction entre la mémoire collective et la mémoire individuelle. Or, affirme Michael Rothberg, notre souvenir, en tant qu’êtres humains, se situe toujours à un double niveau, collectif et individuel, et il s’y situe simultanément. Présent et passé, ici et ailleurs, individu et collectivité se recoupent et s’influencent mutuellement. Ce sont précisément ces anachronismes qui, d’après lui, se trouvent à la source de toute créativité, et qui conditionnent notre capacité de créer de nouveaux mondes à partir de matériaux issus de mondes passés. En outre, la mémoire est essentielle pour la formation de notre identité. Celle-ci est déterminée, en effet, par l’interaction entre nos souvenirs personnels et d’autres souvenirs comme ceux qui appartiennent à la mémoire collective.
Le fait que la mémoire collective contribue à façonner notre identité, se reflète dans l’œuvre de Thorsten Brinkmann (né en 1971 à Herne, DE). En 2018, La Monnaie de Bruxelles a utilisé un de ses portraits pour une campagne d’affichage dont le slogan était : « Who do you play ? ». Dans ses portraits, Brinkmann entre pour ainsi dire dans la peau du sac à main en cuir que votre grand-mère promenait au marché du dimanche, ou dans celle de l’antique pot à lait en cuivre qui se trouvait dans la grange de votre arrière-grand-père. Dans son essai On the Emergence of Memory in Historical Discourse, Kerwin Lee Klein écrit qu’à l’heure actuelle, la mémoire n’appartient plus exclusivement à l’individu, mais se trouve constituée d’un ensemble varié et en constante évolution d’objets matériels et de pratiques sociales, - au point même que l’on pourrait parler d’une « matérialisation de la mémoire Vus dans cette perspective, les objets collectés et portés par Brinkmann n’évoquent pas seulement des souvenirs personnels ; ils nous confrontent aussi à l’histoire du consumérisme. Ces images témoignent en effet d’un glissement qui s’est opéré dans l’esprit du temps : les objets ont commencé à faire de plus en plus partie de notre mémoire collective, de nos souvenirs personnels et de notre identité.
Mais les portraits de Brinkmann font plus que renvoyer à notre mémoire individuelle et collective : ils contiennent également beaucoup de références à l’histoire de l’art. Le visage de ces personnages est toujours voilé : nous devons deviner leur identité. Dans les titres, toutefois, l’artiste nous fournit un indice en évoquant avec humour tel moine, tel comte ou telle religieuse dont l’histoire de l’art nous a légué le portrait. D’autres fois, c’est à l’un des aventuriers modernes de l’histoire du cinéma et de la télévision que le portrait fait allusion. Quant aux couleurs, aux poses et aux éclairages, ces œuvres font penser à des peintres comme Anthony Van Dyck, Titien, Rogier Van der Weyden et Jan Van Eyck. Brinkmann joue ainsi avec notre mémoire visuelle collective.

Dans les trois images sélectionnées pour cette exposition, Elina Brotherus (née en 1972 à
Helsinki, FI) ne nous montre, elle non plus, jamais son visage, et nous renvoie plutôt, par un discret
clin d’œil, à l’œuvre de certaines figures clés de l’histoire de l’art occidental. Portrait Series (Jetty),
une œuvre qui appartient à la série The Baldessari Assignments (2016 – aujourd’hui), fait référence
à l’artiste américain John Baldessari qui, dans les années 1970, proposait à ses étudiants une liste
de tâches ludiques à accomplir afin de stimuler leur créativité.

Brotherus a utilisé cette liste dans sa propre pratique d’enseignement et s’en est laissé inspirer à
son tour. La série rend hommage à l’œuvre du maître américain.
Tombeau imaginaire 26 rappelle le tableau emblématique de Caspar David Friedrich, Der Wanderer
über dem Nebelmeer. L’image de Brotherus fait partie de la série Sebaldiana. Memento Mori
(2019), sur laquelle elle a travaillé lors d’un voyage en Corse. Le titre de Sebaldiana renvoie à
l’auteur allemand W.G. Sebald (1944 - 2001), qui, dans les derniers mois de sa vie, préparait
précisément un livre sur la Corse. Dans son œuvre littéraire, Sebald a souvent intégré la
photographie ; il a exploré des thèmes tels que la mémoire, l’amnésie et le rôle joué dans la
mémoire par l’image visuelle.
Memento mori peut être librement traduit comme « Souviens-toi de la mort ». Il s’agit d’un motif
courant dans l’histoire de l’art. Avec Sebald pour guide, Brotherus a voyagé en Corse en
commémorant les êtres chers qu’elle avait perdus ; elle leur a cherché, tout particulièrement, des
lieux d’une grande et rayonnante beauté, où elle aurait aimé les enterrer.
Dans cette série, on voit invariablement Brotherus regarder le paysage corse, absorbée par ses
souvenirs, la beauté de la nature et les paroles de Sebald. Comme dans le tableau de Caspar
David Friedrich, le paysage devient le reflet de l’état d’esprit du personnage qui le contemple.
La série Model Studies explore également une attitude contemplative. Dans Model Study 8,
Brotherus observe son environnement à travers une boule de verre, de sorte que les reflets de son
visage et ceux de son environnement se trouvent renvoyés en direction du spectateur.
La mémoire de l’eau de Sara Imloul (née en 1986 à Mulhouse, FR) s’inspire de l’hypothèse du même nom formulée par l’immunologue Jacques Benveniste. En 1988, ce dernier prétendit dans la revue scientifique Nature que l’eau avait une mémoire et était capable de conserver à jamais une information dont elle avait porté l’empreinte.
Dans cette série, Imloul s’inscrit dans l’idée de l’écriture automatique d’André Breton, en créant des images théâtrales inspirées par des rêves et des souvenirs. Ses images forment une sorte de journal fictionnel et surréaliste ; comme nos rêves et nos souvenirs, elles sont fragmentaires, suggestives et fuyantes. Bien que ce jeu de théâtre onirique soit mis en scène, aussi bien devant la caméra que pendant le développement du négatif, l’artiste ménage toujours une place aux surprises du hasard. La technique photographique utilisée est celle de la calotypie, un procédé développé par Henri Fox Talbot en 1839, et qui se sert d’un négatif en papier pour réaliser le tirage du positif. La structure du négatif en papier estompe les contours de l’image originelle et permet de jouer avec des contrastes clair-obscur. Imloul manipule chaque négatif au cours du processus d’impression et mêle au tirage photographique des dessins et des collages. Son œuvre est une réflexion sur l’identité, la mémoire et l’imagination collective.
L’hypothèse de la mémoire de l’eau n’a pas eu longue vie. Les collègues de Benveniste l’ont presque aussitôt invalidée, parce que les tests proposés ne donnaient pas de résultats stables. Selon Marita Sturken, la mémoire est fragmentaire, suggestive et éphémère, et c’est précisément cette instabilité de notre mémoire qui nous permet de créer des choses nouvelles. 4 A l’instar de l’eau dans les théories homéopathiques de Benveniste, la mémoire se voit donc ici dotée d’une sorte de force curative. Elle offre un contre-récit à l’histoire qui, elle, est marquée par une perspective généralement unilatérale ; elle nous permet de ne pas avoir à repartir sans cesse de zéro, mais d’être en mesure de créer une nouvelle histoire à partir du passé.

Texte: Lara Verlinde

********** Nederlands **********

Het opduiken van het geheugen / The Emergence of Memory

Wanneer men spreekt over het geheugen wordt vaak het onderscheid gemaakt tussen een collectief en persoonlijk geheugen, maar volgens Michael Rothberg gebeurt dit herinneren op collectief en individueel niveau bij de mens gelijktijdig. Heden en verleden, hier en elders, het persoonlijke en het collectieve komen samen en beïnvloeden elkaar. Het zijn deze anachronistische kwaliteiten die volgens hem de bron van creativiteit vormen en de mogelijkheid bieden om nieuwe werelden te scheppen uit het materiaal van vroegere werelden. Bovendien is het geheugen essentieel voor het vormen van onze identiteit, die bepaald wordt door de interactie tussen persoonlijke herinneringen met andere herinneringen, zoals die uit het collectieve geheugen.

Dat het collectieve geheugen onze identiteit mee vormgeeft komt tot uiting in het werk van Thorsten Brinkmann (°1971, Herne, DE). In 2018 sierde een van zijn portretten de affichecampagne van De Munt in Brussel met de slogan Who do you play?. In zijn portretten kruipt hij in de huid van de lederen handtas die aan de schouders van je grootmoeder bengelde op de zondagse markt of in de antieke, koperen melkkan uit de schuur van je overgrootvader. In het essay On the Emergence of Memory in Historical Discourse poneert Kerwin Lee Klein dat het geheugen vandaag de dag niet langer alleen toebehoort aan het individu, maar gevormd wordt door een diverse en steeds veranderende verzameling van materiële voorwerpen en sociale praktijken. Ze spreekt zelfs over een “materialisatie van het geheugen.
De objecten die door Brinkmann verzameld en gedragen worden confronteren ons niet alleen met persoonlijke herinneringen, maar ook met de geschiedenis van het consumentisme. De beelden tonen ons een verschuiving in de tijdsgeest, waarin objecten steeds meer deel werden van het collectieve geheugen, van onze persoonlijke herinneringen en van onze identiteit.
De portretten van Brinkmann refereren niet alleen aan ons persoonlijke en collectieve geheugen, maar zijn ook doorspekt met verwijzingen naar de kunstgeschiedenis. De gezichten van de figuren in deze portretten zijn steeds verhuld en naar hun identiteit hebben we het raden. Alleen in de titels geeft hij ons een hint en verwijst hij op humoristische wijze naar de monniken, graven en zusters die de ons wel bekende portretten uit de kunstgeschiedenis bevolken. Evengoed verwijst hij in zijn portretten naar moderne avonturiers uit de film- en tv-geschiedenis. De kleuren, poses en lichtinval in zijn werk roepen dan weer het oeuvre op van schilders als Anthony Van Dyck, Titiaan, Rogier Van der Weyden en Jan Van Eyck. Brinkmann speelt zo in op ons collectieve beeldgeheugen.

Ook Elina Brotherus (°1972, Helsinki, FI) toont ons in de drie beelden die geselecteerd werden voor deze tentoonstelling nooit haar gelaat, maar biedt ons in de plaats een knipoog naar het oeuvre van enkele sleutelfiguren in onze Westerse kunstgeschiedenis. In het werk Portrait Series (Jetty) uit de reeks The Baldessari Assignments (2016 – heden) verwijst ze naar het werk van de Amerikaanse kunstenaar John Baldessari, die in de jaren ’70 zijn kunststudenten uitnodigde om een lijst van ludieke opdrachten uit te voeren, die hun creativiteit zouden aanwakkeren.
Brotherus gebruikte deze lijst in haar eigen lespraktijk en liet zich er uiteindelijk ook door inspireren. De reeks vormt een hommage aan zijn oeuvre.

In het werk Tombeau imaginaire 26 verwijst Brotherus naar het iconische schilderij Der Wanderer über dem Nebelmeer van Caspar David Friedrich. Deze foto maakt deel uit van de reeks Sebaldiana. Memento mori (2019), waaraan ze werkte tijdens een reis naar Corsica. Sebaldiana verwijst naar de Duitse auteur W.G. Sebald (1944 – 2001), die voor zijn dood aan een boek over Corsica werkte. In zijn literaire werk incorporeerde Sebald veelal ook fotografie en verkende hij thema’s als het geheugen, geheugenverlies en de rol die het visuele beeld speelt in het geheugen.
Memento mori kan vrij geïnterpreteerd worden als een herinnering aan de dood en is een veelvoorkomend motief doorheen de kunstgeschiedenis. Tijdens haar reis doorheen Corsica werd Sebald haar gids en herdacht ze haar dierbaren die het leven lieten. Ze zocht hierbij plekken op die schoonheid uitstraalden en waar ze haar overleden dierbaren graag had begraven.
In deze reeks zien we steevast Brotherus uitkijkend op het Corsicaanse landschap, verzonken in herinneringen, de schoonheid van de natuur en de woorden van Sebald. Net als in het schilderij van Caspar David Friedrich wordt het landschap zo een reflectie van de gemoedstoestand van de waarnemende figuur in het beeld.
Ook haar reeks Model Studies verkent een contemplatieve houding. In Model Study 8 bekijkt Brotherus haar omgeving door een glazen bol, de reflecties van haar gezicht en haar omgeving worden zo teruggekaatst naar de toeschouwer.

La mémoire de l’eau van Sara Imloul (°1986, Mulhouse, FR) is geïnspireerd door de gelijknamige theorie van de immunoloog Jacques Benveniste, die in 1988 in het wetenschappelijke tijdschrift Nature beweerde dat water een geheugen zou hebben en voor altijd informatie in zichzelf zou kunnen vasthouden.
Imloul bouwt met deze reeks verder op het idee van l’écriture automatique van André Breton en creëert theatrale beelden die geïnspireerd zijn door dromen en herinneringen. De beelden van Imloul vormen zo een soort fictioneel, surrealistisch dagboek en zijn - net als onze dromen en herinneringen - fragmentarisch, suggestief en vluchtig. Ze ensceneert dit dromerige theaterspel zowel voor de camera als tijdens het ontwikkelen van het negatief, maar laat steeds ruimte voor toevalligheden.
Daarbij gebruikt ze de fotografische techniek van de calotypie, een proces dat ontwikkeld werd door Henri Fox Talbot in 1839, waarbij een papieren negatief wordt gebruikt om een positief beeld af te drukken. De structuur van het papieren negatief vervaagt de contouren van het oorspronkelijke beeld en maakt het mogelijk om te spelen met contrasten tussen licht en donker. Imloul bewerkt elk negatief handmatig tijdens het afdrukproces en vermengt tekeningen en collages met de fotoprints. Ze reflecteert in haar werk over identiteit, het geheugen en collectieve verbeelding.

De theorie van het water werd door de collega’s van Benveniste vrijwel meteen ontkracht, want de vooropgestelde tests gaven geen stabiele resultaten. Volgens Marita Sturken is het geheugen fragmentarisch, suggestief en vergankelijk en is het precies die instabiliteit van het geheugen die ons de mogelijkheid biedt tot vernieuwing. In deze context wordt het geheugen, net als het water in de homeopathische theorieën van Benveniste, een soort helende kracht. Het biedt een tegenverhaal voor de geschiedenis die getekend is door een veelal eenzijdig perspectief en staat ons toe om niet telkens opnieuw te moeten beginnen met een schoongewassen lei, maar uit het verleden een nieuw verhaal te kunnen scheppen.

Tekst door Lara Verlinde