*** Français ***
Cher visiteur,Il n’est pas vraiment d’usage de s’adresser directement au spectateur dans le texte qui accompagne une exposition. Pour parler des œuvres exposées, le texte d’accompagnement a certes le choix entre plusieurs styles, mais il opte généralement pour un ton neutre et objectif.Vous m’excuserez de faire une exception à cette règle pour vous présenter l’exposition « Unfolding Worlds », qui montre les paysages de Jean-Marie Bytebier, d’Elger Esser et de Tinus Vermeersch. Si j’adopte ici un ton plus personnel et subjectif, ce n’est pas seulement parce qu’il me convient mieux que tout autre ; mon choix est aussi lié aux œuvres mêmes que les galeristes ont réunies ici.Ecrire de cette façon personnelle me permet, en effet, d’affirmer, d’une part, combien j’aime les paysages lyriques de ces trois artistes, et d’autre part, de mettre au clair une idée théorique relative à l’histoire de l’art que j’aimerais faire ressortir dans ces lignes.Je n’ai nullement l’intention de déverser sur vous tout un jargon de termes et d’arguments théoriques, en me prévalant de mon autorité d’historien de l’art qui a écrit sa thèse de doctorat (parue en 2013 sous le titre « Weg van Vlaanderen ») sur la représentation du paysage flamand dans l’art contemporain, pour augmenter la valeur artistique des paysages ici exposés. Je n’entends pas non plus fournir à ces œuvres d’art un étayage théorique dans le but de donner à mon point de vue subjectif l’aspect d’une vérité objective. Si je m’adresse à vous sur ce ton direct, c’est que je suis vraiment curieux de connaître votre propre expérience esthétique personnelle.Bref : j’adore les paysages qui sont présentés ici et je me demande si vous, en tant que spectateur, partagez cet amour ou non. Et pourquoi ou pourquoi pas? Entamons donc ici notre dialogue imaginaire à distance et commençons par l’artiste représenté par la galerie Hopstreet, Tinus Vermeersch, chez qui le « paysage imaginaire » occupe une place si importante.Tinus Vermeersch (né en 1976) est un « archaïste belge », un artiste qui a appliqué aux arts visuels la technique littéraire consistant à « imiter ou adopter consciemment un style, des mots, des tournures ou des expressions appartenant à une époque déterminée ». Ses œuvres donnent l’impression d’avoir été réalisées au 16ième, 17ième, 18ième ou même au 19ième siècle (pensez aux paysages peints paradisiaques de Roelandt Savery, aux paysages gravés par Jérôme Cock, voire aux vues de Gand gravées par Jules De Bruycker), car la main qui les dessine ou qui les peint, oh ! combien délicatement et dans un style archaïsant, évoque des paysages imaginaires où des créatures fabuleuses (tenant le milieu entre l’homme et l’oiseau, le vagabond et le moine) évoluent dans une temporalité qui semble se situer hors du temps normal.Dès que je vois une œuvre de Tinus, je suis aspiré dans un espace méditatif où j’éprouve l’expérience esthétique existentielle du paysage. Selon Ton Lemaire, cette expérience implique une interaction entre l’homme et le paysage (voir : Ton Lemaire, « de vermenselijking van het landschap, de verlandschappelijking van de mens »/ « le paysage s’humanise, l’homme prend l’aspect d’un paysage »). Or c’est cette interaction que – tout comme chez Thierry De Cordier – l’on voit naître sous les mains d’un paysagiste comme Tinus Vermeersch. Sinon, pourquoi y aurait-il tant de figures chez lui qui disparaissent dans de vieilles bottes de foin ? Une lecture possible des œuvres de Vermeersch est de les considérer comme nostalgiques. Pourtant, si l’artiste s’inspire de certains éléments du paysage flamand d’autrefois (la meule de foin) et de l’art flamand ancien (Savery/ Cock/ De Bruycker… peintures/gravures/céramiques/grisailles), ce n’est pas pour ressusciter un passé artistique flamand, glorieux mais inexistant, mais pour évoquer, pour le moins dans l’art, le lien essentiel entre l’homme et son environnement naturel.Cette chaleur du nid que la nature serait à même d’offrir, cette paix mentale que l’on trouve à ne plus être fixé au Moi, constituent un antidote artistique, une forme de lyrisme qui n’a rien à voir avec le désir d’évasion, mais tout avec le besoin de trouver un nouvel équilibre entre l’homme et la nature.C’est sans doute quelque chose de similaire qui m’a brusquement attiré vers les grands tableaux de paysages de Jean-Marie Bytebier (né en 1963). Je me rappelle très bien le moment où j’ai suis allé les voir pour la première fois dans son atelier de Gand. Je terminais alors mon livre sur le paysage et, mentalement emprisonné dans le cadre théorique que j’étais en train d’élaborer, je suis resté insensible à ce que je voyais, jusqu’à ce que deux expériences m’aient ouvert le cœur ; depuis, je n’ai cessé d’être profondément ému par ces grands paysages bruns et atmosphériques, entourés d’un large cadre blanc, et où souvent, en haut, l’obscurité est percée par une partie lumineuse.La première expérience, c’est lorsque j’ai pu admirer un grand paysage de Bytebier au musée d’Ixelles, lors de l’exposition « Paysages belges », et le comparer à un sombre paysage marin de Thierry De Cordier. La deuxième, c’est lorsque, en plein été, j’ai incliné ma chaise longue dans mon petit jardin de ville et que j’ai vu apparaître, par-dessus le vert touffu des feuilles des arbres, le ciel.Car c’est là ce qui se passe dans l’« abstraction atmosphérique » que Bytebier pratique dans son œuvre, en se basant sur des photos prises lors de promenades à l’étranger, qu’il fusionne avec des reproductions de tableaux classiques européens : il n’évoque pas seulement l’atmosphère d’une forêt sombre, celle d’un lieu où le promeneur se voit entouré d’arbres de tous côtés ; il fait aussi apparaître, de manière insistante et souvent tout en haut de l’image, une « Leuchtung », et par-là, élève le regard et allège le cœur. Ses tableaux ont sur moi un effet existentiellement optimiste – tout aussi optimiste et hardi qu’un « zip » dans un « color field » de Barnett Newman.Quant au photographe Elger Esser (né en 1967), il occupe une position exceptionnelle. En raison de sa formation, on l’a compté à tort parmi les représentants de la « Becher-Schule ». En réalité, il n’a rien de commun avec les disciples de Bernd et de Hilla Becher, qui représentent tous le paysage de la même façon détachée, froide et topographique. Les photographes de l’école Becher créent des « paysages inaccessibles » à partir d’un « regard non incarné » ; Esser, lui, un Allemand qui a grandi en France, ne cesse de chanter dans ses photographies la beauté du paysage français, et fait donc exactement le contraire.Les ciels blancs typiques de ses photos sont un effet de l’ancienne technique photographique qu’il utilise (héliogravure). En combinaison avec le moment magique d’un coucher de soleil (la disparition de la lumière naturelle), ils enlèvent l’image au temps existant, mais en même temps, dans un large geste d’accueil, ils redonnent aussi au spectateur un accès aux paysages représentés. L’œuvre de ce photographe restitue la sacralité du paysage et de la nature, elle exprime une sorte de déférence pour leur beauté originelle, et fournit ainsi un antidote parfait à tous les autres paysages que produit l’art contemporain, et qui sont des paysages-catastrophes : par crainte – légitime – du changement climatique, ces derniers, malheureusement, ne font qu’agrandir la distance émotionnelle et mentale qui nous sépare du paysage naturel.Pour moi, il est clair que les trois paysagistes de cette exposition font partie d’un mouvement artistique plus large, dans lequel à « la fin du paysage lyrique » succède un « retour au paysage lyrique ». C’est la raison pour laquelle leur œuvre me plaît tellement. Cependant, cher visiteur, regardez surtout vous-même et écoutez ce que votre voix esthétique intérieure vous souffle. Je suis très curieux de savoir quelle impression ces paysages font sur vous.Jeroen Laureyns de l’ « Agentschap voor Geestelijke Gastarbeid », section belge.
*** Nederlands ***
Beste bezoeker,Het is niet echt de gewoonte om in de begeleidende tekst van een tentoonstelling de kijker direct aan te spreken. Er zijn veel manieren waarop de toeschouwer in een zaaltekst wegwijs wordt gemaakt in de kunst die men te zien krijgt, maar over het algemeen wordt er voor een eerder neutrale, objectiverende stijl gekozen. Het spijt mij dat ik hierop een uitzondering maak om voor jullie de tentoonstelling ‘Unfolding Worlds’ met de landschappen van Jean-Marie Bytebier, Elger Esser en Tinus Vermeersch in te leiden, maar u zal begrijpen dat mijn keuze om voor een meer persoonlijk en subjectieve toon te kiezen om deze tekst te schrijven, niet alleen met de stijl te maken heeft die mij nu eenmaal het vlotst afgaat, maar ook met de keuze van de werken die de galeriehouders hier bijeen gebracht hebben.Deze persoonlijke manier van schrijven biedt mij niet alleen de mogelijkheid om zonder omwegen u mijn absolute liefde te bekennen voor de lyrische landschappen van deze drie kunstenaars, maar ook om een meer theoretische en kunsthistorisch punt dat ik zou willen maken scherp te stellen. Het is niet dat ik hier op basis van mijn autoriteit als gedoctoreerd kunsthistoricus over de voorstelling van het Vlaamse landschap in de hedendaagse kunst (zie: ‘Weg van Vlaanderen’ 2013) u met theoretische begrippen en argumenten wil overdonderen om de artistieke waarde van de getoonde landschappen te verhogen, noch omdat ik ervan uitga dat wanneer die kunstwerken theoretisch onderbouwd worden u mijn subjectiviteit als een objectief gegeven moet aannemen, maar juist omdat ik erg nieuwsgierig ben naar uw eigen persoonlijke esthetische ervaring.Kort gezegd: ik hou zielsveel van de landschappen die hier getoond worden en vraag mij of u als toeschouwer die liefde deelt, of juist niet? En waarom wel of waarom niet? Laat ons die denkbeeldige dialoog hier vanop afstand starten en beginnen met de vaste Hopstreet kunstenaar Tinus Vermeersch, bij wie het ‘imaginaire landschap’ zo’n belangrijke plaats inneemt.Tinus Vermeersch (°1976) is een ‘Belgische Archaïst’, een kunstenaar die de literaire techniek van ‘een bewuste navolging of overneming van stijl, woorden, zinswendingen of uitdrukkingen die in een bepaalde periode thuishoren’ op de beeldende kunst heeft toegepast. Zijn werken zien eruit alsof ze gemaakt zouden kunnen zijn in de 16de, 17de, 18de of zelfs 19de eeuw (denk aan de paradijselijke landschapsschilderijen van Roeland Savery, of de landschapsetsen van Hiëronymus Cock of zelfs ook de Gentse etsen van Jules De Bruycker), doordat ze met hun kleine fijne bewegingen van een tekenende of schilderende hand en in een archaïsche stijl imaginaire landschappen met fabeldieren (half mens/half vogel/half zwerver/half monnik) tot leven wekken in een tijd die buiten de normale tijd lijkt te staan.Van zodra ik een werk van Tinus zie, word ik meegezogen in een meditatieve ruimte waarin de existentiële esthetische ervaring van het landschap die een wisselwerking tot stand brengt tussen de mens en het landschap (zie: Ton Lemaire, ‘de vermenselijking van het landschap, de verlandschappelijking van de mens’), hier – net zoals bij Thierry De Cordier – onder de handen van een landschapskunstenaar als Tinus Vermeersch tot leven wordt gewekt. Waarom zouden anders al zijn figuren in die oude hooioppers verdwijnen? Anders dan in een mogelijke nostalgische lectuur van zijn werken, grijpt Vermeersch hier niet terug naar elementen uit het oude Vlaamse landschap (de hooiopper) en de Oude Vlaamse kunst (Savery, De Cock, De Bruycker… Schilderijen /Etsen /Keramische werken /Grisailles) om een niet-bestaand glorierijk Vlaams kunstverleden terug op te roepen, maar om de wezenlijke band tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving op zijn minst in de kunst terug op te roepen. De geborgenheid die de natuur zou kunnen bieden en de mentale rust om aan de ik-fixatie te ontsnappen, is een artistiek antidotum, een vorm van lyriek die niets met escapisme te maken heeft, maar alles met het noodzakelijke verlangen naar een nieuw evenwicht tussen mens en natuur.Het moet ook iets dergelijk geweest zijn wat mij plots in de grote landschapsschilderijen van Jean-Marie Bytebier (°1963) aantrok. Ik weet nog goed hoe ik voor de eerste keer in zijn atelier in Gent naar zijn landschappen keek op het moment dat ik de laatste hand aan mijn boek over het landschap aan het leggen was en mentaal niet in staat was om mij open te stellen voor wat ik zag, zozeer zat ik vast in het theoretisch kader dat ik aan het uit timmeren was, tot er twee dingen gebeurden en ik de grote bruine, atmosferische landschapschilderijen met hun brede witte kader waarin vaak één heldere partij bovenaan de duisternis doorbreekt, helemaal in mijn hart kon sluiten.De eerste keer was toen ik in het Museum in Elsene zo’n groot landschapsschilderij van Bytebier op de tentoonstelling ‘Belgisch landschappen’ kon bewonderen en vergelijken met een donker zeezicht van Thierry De Cordier. De tweede keer toen ik in volle zomer in mijn stadstuin de ligstoel naar achter kantelde en boven het volle groen van de bladeren van de bomen de lucht zag verschijnen.Want dat is wat er in de ‘atmosferische abstractie’ gebeurt, waarin Bytebier op basis van foto’s genomen tijdens wandelingen in het buitenland die hij laat versmelten met reproducties van bekende klassieke Europese schilderkunst: hij roept niet alleen de sfeer op van een donker bos, een plek waar de wandelaar omringd is door bomen, maar door ook zo nadrukkelijk en vaak helemaal bovenaan in beeld een ‘Leuchtung’ te laten verschijnen, verheft hij de blik, verlicht hij het gemoed en hebben zijn schilderijen een existentieel optimistisch effect op mij. Even optimistisch en trots als een ‘zip’ in een ‘color field’ vlak bij Barnett Newman.En dan hebben we nog niets over de uitzonderlijke positie van de fotograaf Elger Esser (°1967), een fotograaf die door zijn opleiding ook ooit bij de ‘Becher-Schule’ werd ingedeeld, maar juist niets gemeen heeft met alle leerlingen van Bernd en Hilla Becher die allemaal op dezelfde afstandelijke, koude, topografische manier het landschap in beeld gebracht hebben. Wanneer juist die Becher-fotografen vanuit een ‘niet-belichaamde blik’ ‘onbereikbare landschappen’ maken, doet deze Duitser die in Frankelijk is opgegroeid en voortdurend in zijn foto’s de schoonheid van het Franse landschap bezingt het tegenovergestelde.De typische witte luchten in zijn foto’s die de oude fototechniek waarvan hij gebruik maakt (heliogravure) oplevert, gecombineerd met het magische moment van een zonsondergang (het verdwijnen van het natuurlijk licht), snijden het beeld weg uit de bestaande tijd, maar verschaffen de toeschouwer in een breed verwelkomend gebaar terug toegang tot de landschappen die hij in beeld bracht. Het geeft een sacraliteit terug aan het landschap en de natuur, een vorm van ontzag voor de oorspronkelijke schoonheid en een perfect antidotum voor alle andere catastrofenlandschappen in de hedendaagse kunst, die uit de reële klimaatangst, ons helaas emotioneel en mentaal terug afsnijden van het natuurlijke landschap.Voor mij is het duidelijk dat deze drie landschapskunstenaars deel uitmaken van een bredere artistieke beweging, waarin er na ‘het einde van het lyrische landschap’ een ‘terugkeer is van het lyrische landschap’, en daarmee hou ik er ook zoveel van, maar kijkt u vooral zelf naar wat uw innerlijke esthetische stem u vertelt. Ik ben heel erg benieuwd hoe jullie die landschappen ervaren.Jeroen Laureyns van het Agentschap voor Geestelijke Gastarbeid, de Belgische Sectie.
*** English ***
Dear visitor,It is not really the custom to address the visitor directly in the accompanying text of an exhibition. There are many ways to familiarise the viewer with the art on view in a venue text, but generally, a neutral, objectifying style is chosen. I am sorry to be making an exception to introduce you to the exhibition ‘Unfolding Worlds’ featuring the landscapes of Jean-Marie Bytebier, Elger Esser and Tinus Vermeersch, but you will understand that my decision to opt for a more personal and subjective tone in writing this text has to do both with the style, which is simply the easiest for me, and with the choice of works that the gallery owners have brought together here.This personal way of writing allows me to confess my absolute love of these three artists’ lyrical landscapes and to focus on a more theoretical and art historical point I would like to make. It’s not that I want to overwhelm you with theoretical concepts and arguments based on my authority as a doctored art historian on the representation of the Flemish landscape in contemporary art (see: ‘Way of Flanders’ 2013) in order to increase the artistic value of the landscapes shown, nor because I assume that when these works of art are theoretically underpinned you must accept my subjectivity as an objective fact. Rather, I am very curious about your own personal aesthetic experience.In short, I love the landscapes shown here and ask myself whether you, as a visitor, share that love or not? And why or why not? Let’s start this imaginary dialogue from a distance and begin with the resident Hopstreet artist Tinus Vermeersch, for whom the ‘imaginary landscape’ occupies such an important place.Tinus Vermeersch (b. 1976) is a ‘Belgian Archaist’, an artist who has applied the literary technique of ‘a conscious imitation or adoption of style, words, phrases or expressions belonging to a certain period’ to the visual arts. His works look as if they could have been made in the 16th, 17th, 18th or even 19th century (think of the heavenly landscape paintings by Roeland Savery, the landscape etchings by Hiëronymus Cock, or the Ghent etchings by Jules De Bruycker) because their tiny, delicate movements of a drawing or painting hand and their archaic style bring to life imaginary landscapes with mythical creatures (half-man/half-bird/half-tramp/half-monk) in a time that seems to be out of sync with normal time.As soon as I see a work by Tinus, I am drawn into a meditative space in which the existential aesthetic experience of the landscape that brings about an interaction between man and landscape (see: Ton Lemaire, ‘the humanisation of the landscape, the landscapeification of humans’), is brought to life - just like with Thierry De Cordier - under the hands of a landscape artist like Tinus Vermeersch. Why else would all his figures disappear into those old haystacks? Other than in a possible nostalgic reading of his works, Vermeersch does not revert to elements from old Flemish landscape (the haystack) or old Flemish art (Savery, Cock, De Bruycker, etc. paintings/etchings/ceramics/grisailles) to evoke a non-existent glorious Flemish art past, but to evoke the essential link between man and his natural environment at least in art. The security that nature could offer and the mental peace to escape the me-fixation is an artistic antidote — a form of lyricism that has nothing to do with escapism but everything to do with the necessary desire for a new balance between man and nature.Something similar must have attracted me to the large landscape paintings by Jean-Marie Bytebier (b. 1963). I remember vividly how I looked at his landscapes for the first time in his studio in Ghent. I was putting the finishing touches on my book on landscape and was mentally unable to keep an open mind about what I was seeing. I was so stuck in the theoretical framework that I was writing until two things happened, and I was able to take the large, brown, atmospheric landscape paintings with their broad white frames, in which one bright spot often breaks through the darkness at the top, fully into my heart.The first time was when I was able to admire one of Bytebier’s large landscape paintings in the Museum in Ixelles at the ‘Belgian landscapes’ exhibition and compare it with a dark seascape by Thierry De Cordier. The second time was when, in the middle of summer in my city garden, I tilted back my deck chair and saw the sky appear above the green of the leaves of the trees.For that is what happens in the ‘atmospheric abstraction’. Bytebier fuses photos taken during walks abroad with reproductions of well-known classical European paintings. Not only does he evoke the atmosphere of a dark forest, a place where the walker is surrounded by trees, he also raises the gaze, enlightens the mind and has an existentially optimistic effect on me by having a ‘Leuchtung’ appear so emphatically and often at the very top of the picture. As optimistic and proud as a ‘zip’ in a ‘colour field’ by Barnett Newman.And we have not even mentioned the exceptional position of the photographer Elger Esser (b. 1967). Because of his training, he was once classified among the ‘Becher School’, but he has nothing in common with the pupils of Bernd and Hilla Becher. They all portray the landscape in the same detached, cold, topographic manner. While those Becher photographers create ‘unattainable landscapes’ from an ‘unembodied gaze’, Esser, a German who grew up in France and constantly sings the praises of the French landscape in his photographs, does the opposite.The typical white skies in his pictures, produced by the old photographic technique he uses (heliogravure), combined with the magical moment of a sunset (the disappearance of natural light), cut the image out of existing time while giving the viewer access to the landscapes he portrayed in a vast, welcoming gesture. It returns a sacredness to the landscape and nature, a form of awe for the original beauty, and a perfect antidote to all the other catastrophic landscapes in contemporary art, which, out of real climate angst, cut us off emotionally and mentally from the natural landscape once again.For me, it is clear that these three landscape artists are part of a broader artistic movement in which there is a ‘return of the lyrical landscape’ after ‘the end of the lyrical landscape’. That’s why I love it so much, but listen to what your inner aesthetic voice is telling you. I am very curious to know how you experience these landscapes.Jeroen Laureyns of the Agentschap voor Geestelijke Gastarbeid, de Belgische Sectie.
